Het woord mindfulness is een eigen leven gaan leiden. In het populaire taalgebruik heeft het connotaties van: niet-oordelen (*), geduld, eindeloos beginnen, vertrouwen, niet-streven, aanvaarden, loslaten en in het NU leven. (#)
Hoe is dit ontstaan?
Jon Kabat-Zinn was breed getraind in yoga en boeddhistische meditatie-technieken. Deze heeft hij in de context van een ziekenhuis omgevormd tot wat nu de MBSR($) is.
Het woord mindfulness bracht hij in de naamgeving van deze training in, om recht te doen aan de oosterse bron van de meditatie-technieken die in deze training aangeleerd worden. Het woord mindfulness is namelijk in de Boeddhistische wereld in gebruik als vertaling voor het Pali SATI (Sanskriet SMRTI).
Het probleem is dat het woord SATI niets te maken heeft met de kwaliteiten die ik hierboven noemde. Sterker: je kunt spreken van ‘mindfulness meditatie’. Je kunt niet spreken van ‘SATI -meditatie’.
SATI is dus geen mindfulness, in de populaire betekenis van dat woord.
Wat is SATI dan wel?
De Pali-onderzoeker Thomas William Rhys Davids (1843–1922) vertaalde sati in 1881 voor het eerst als mindfulness in sammā-sati “Right Mindfulness; the active, watchful mind”. Opmerkend dat Daniel John Gogerly (1845) Samma-sati (~right mindfulness) oorspronkelijk als “Correct meditation”, had vertaald, legt hij uit:
sati is literally ‘memory’ but is used with reference to the constantly repeated phrase ‘mindful and thoughtful’ (sato sampajâno); and means that activity of mind and constant presence of mind which is one of the duties most frequently inculcated on the good Buddhist.” (##)
Carolyn Rhys-Davids, zijn vrouw, in ‘A manual of psychological ethics: dhamma sangani’ (&) vertaalde ook de klassieke uitleg van Sati. Haar vertaling is op dit punt volledig in lijn met de voortschrijdende inzichten van de Boeddhologie. (p. 16, vers 14)
“What in that occasion is the faculty of mindfulness (satidriyam)?
“The mindfulness which on that occasion is recollecting, calling back to mind; the mindfulness which is remembering, bearing in mind, the opposite of superficiality and of obliviousness; mindfulness as a faculty, mindfulness as power, right mindfulness – this is the faculty of mindfulness that there then is. “
Met andere woorden:
SATI = Herinnering
Toegepast op meditatie is SATI het vermogen om tijdens meditatie je te herinneren wat je meditatie-object was, om er naar terug te kunnen keren.
Dit wordt op allerlei manieren bevestigt in de brede Boeddhistische beweging: van Tibet tot Japan en van Sri Lanka tot Vietnam.
Deze twee polen van SATI of Mindfulness komen enigszins bij elkaar in de Maha-satipatthana Sutta: de centrale sutra in de Vipassana beweging, waar de mindfulness beweging veel aan ontleent.
“And what is right mindfulness? There is the case where a monk remains focused on the body in & of itself — ardent, alert, & mindful — putting aside greed & distress with reference to the world. He remains focused on feelings in & of themselves… the mind in & of itself… mental qualities in & of themselves — ardent, alert, & mindful — putting aside greed & distress with reference to the world. This is called right mindfulness… (**)
Right Mindfulness (samma sati) kan ook als ‘authentic mindfulness’ vertaald worden, aldus Alan Wallace. Zijn doel is aan te tonen dat mindfulness niet ethisch neutraal is in het klassieke Boeddhisme. Hierboven is dat terug te vinden in het loslaten van hebzucht en onvrede (greed & distress).
En dat brengt ons bij het laatste probleem van de moderne invulling van mindfulness: de neiging om ‘niet-oordelen’ te ruim te interpreteren. Er is niets mis met rationeel en bewust oordelen of zelfs veroordelen. Dat hebben we nodig om keuzes te maken, verantwoordelijkheid te nemen etc.
Waar wel iets mis mee is, is het reactieve en onbewuste aantrekken en afstoten dat we bij elke indruk in onze geest hebben. Meditatie kan ons trainen hier bewuster mee om te gaan. Om die bewustwording gaat het in mindfulness.
Noten
Dit stuk ontleent inzichten en citaten aan het ‘Psychologie en Boeddhisme’ congres dat op 29 oktober 2015 in Nijmegen plaats vond, met name de lezingen van Alan Wallace en Edel Maex. Waar ik citaten uit die lezingen gebruik, heb ik ze terug opgezocht in de bronnen die hier genoemd worden.
(*) Dit vraagt om een eigen artikel. Zowel Edel Maex als Alan Wallace gingen in op de misverstanden die aan ‘niet-oordelen’ verbonden zijn geraakt.
(#) Het rijtje ‘niet-oordelen, geduld, eindeloos beginnen, vertrouwen, niet-streven, aanvaarden en loslaten’ wordt in veel MBSR trainingen aangeleerd en komt letterlijk terug in Jon Kabat-Zinn’s boek ‘Gezond leven met mindfulness: handboek meditatief ontspannen‘. De titel is overigens misleidend vertaald. Het idee dat ontspanning bij mindfulness hoort is een misvatting. Ontspanning kan een gevolg zijn van mindfulness.
($) MBSR = Mindfulness Based Stress Reduction: Een intensieve achtweekse training die tegenwoordig overal in Nederland te volgen is.
(##) Aldus wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Sati_(Buddhism)
(&) De volledige titel “A Buddhist Manual of Psychological Ethics of the Fourth Centure B.C. being a translation, now made for the first time, from the Original Pali of the First Book in the Abhidharma Pitaka entitled ‘DHAMMA-SANGANI (Compendium of states or phenomena).” Ik heb de verzie gebruikt zoals die in PDF (scans) van het origineel uit 1900 online beschikbaar is.
(**) Zie de verzameling citaten over ‘samma sati‘ op Access to Insight.
